Chapit 1

LESON 1: MOUN RICH YO PA TRAVAY POU LAJAN

Dezyèm Pati

Leson #1: Moun rich yo pa travay pou lajan

Mwen pa t di papa pòv mwen an si yo pa t peye m. Li pa tap konprann sa, e m pa t vle eseye eksplike yon bagay menm mwen m pat konprann.

Pandan twa lòt semèn, Mayko avè m te travay twa zèdtan chak samdi gratis. Travay la pa t deranje m, epi abitid yo te vin pi fasil, men se te rate match bizbòl yo epi lefètke m pat ka achte kèk liv komik ki te ban m pwoblèm.

Sou twazyèm semèn nan, Papa rich te pase wè nou a midi. Nou te tande kamyon l lan ki te kanpe nan pakin nan epi motè a ki t ap fè anpil bri anvan l etènn. Li antre nan makèt an epi l salye Madam Maten ak yon akolad. Apre l fin chèche konnen ki jan bagay yo t ap pase nan makèt la, li te antre nan frizè ki gen krèm nan, li pran 2 baton krèm, li peye pou yo, epi li rele Mayko avè m.

“Ann al fè yon ti mache, timesye.”

Nou travèse lari a, nou eskive kèk machin, epi nou mache bò yon gwo jaden zèb kote kèk granmoun t ap jwe bizbòl. Li chita sou yon tab piknik, li te bay Mayko avè m krèm yo.

“Ki jan nou ye mesye?”

Mayko te di: “Anfòm.”

Mwen souke tèt mwen pou m montre m dakò.

Papa rich mande: “Èske n aprann yon lòt bagay?”

Mayko avè m te gade youn lòt, nou te monte zepòl nou, epi nou souke tèt nou nan ansanm.

Evite youn nan pi gwo pyèj ki gen nan vi a

“Oke, nou menm ti mesye pito n te kòmanse reflechi. N ap gade youn nan pi gwo leson ki gen vi a. Si w aprann li, ou pral jwi yon vi ki gen anpil libète ak sekirite. Si ou pa fè sa, ou pral fini tankou Madam Maten ak pifò nan moun k ap jwe bizbòl nan pak sa a. Yo travay di pou yon tikras kòb, yo ret kontinye kwè nan anplwa stab e y ap tann yon ti vakans twa semèn chak ane e petèt yon ti pansyon tou mèg apre karannsenk ane travay. Si sa fè n plezi, m ap ban nou yon ogmantasyon 25 santim sou chak èdtan.”

Mwen te di: “Men, moun sa yo se bon moun ki travay di anpil. Èske se nan rizib w ap pase yo?”

gen yon ti souri ki parèt sou vizaj papa rich la.

“Madam Maten se tankou yon manman pou mwen. Mwen pa tap janm fè mechanste sa.

Mwen ka parèt mechan paske m ap fè tout sa m kapab pou m montre nou de a yon bagay. Mwen vle ouvri je n sou yon bagay pifò moun pa janm gen chans wè paske yo pa wè lwen. Pifò moun pa janm wè pèlen yo pran ladan an.”

Mayko avè m te chita, nou pa t fin wè mesaj li a. Li te parèt mechan, men nou te kapab santi li t ap eseye vini ak yon pwen.

Avèk yon souri, papa rich te di, “Èske 25 santim pou chak èdtan pa t ap bon? Èske sa pa fè kè w bat yon ti kras pi vit?”

Mwen souke tèt mwen pou m di non, men li t ap bat vre. Vennsenk santim pa èdtan t ap vle di anpil lajan pou mwen.

Papa rich la te di ak yon ti souri fawouchè, “Oke, mwen pral peye nou yon dola pa èdtan”.

Lè sa a, kè m ‘te kòmanse bat pi fò. Nan lespri m mwen tap di, “Pran l, Pran l.” Mwen pa t ka kwè sa m te tande a. Poutan, mwen pa t di anyen.

“Oke, de dola pa èdtan.”

M te santi kè m ak tèt mwen prèske eksploze. Epitou, se te nan ane 1956 e touche 2 dola pa èdtan t ap fè m vin timoun ki pi rich nan monn lan. Mwen pa t ka imajine m k ap touche kantite lajan sa a. Mwen te vle di wi. Mwen te vle kontra a. Mwen te gentan imajine yon nouvo bisiklèt, you gan bizbòl tounèf ak fason zanmi m yo t ap admire lè m rale biyè dola devan yo. Anplis de sa, Djimi ak zanmi rich li yo pa t ap janm ka rele m pòv ankò. M pa konn sak fè sa men m te ret bouch be.

Krèm glase a te kòmanse fonn epi l t ap koule sou men m. Papa rich t ap gade de ti gason ki t ap gade l, je yo ouvri byen gran men yo pa konn anyen. Li t ap teste nou, e li te konnen te gen yon pati nan kè nou ki te vle aksepte kontra a. Li te konprann chak moun gen yon pwen fèb e ki ava nan kè yo moun ka achte, epitou li konnen chak moun gen yon pwen fò ki rezistan nan kè yo pèsòn pa ka achte. Se te sèlman yon kesyon de kiyès ki pi fò lakay li.

“Oke, senk dola pa èdtan.”

Menm lè a mwen te fè silans nèt. Gen yon bagay ki te etranj. Òf la te twò wo e l te dwòl. Pa gen anpil granmoun nan ane 1956 ki t ap fè plis kòb pase sa, men byen vit tantasyon m nan te disparèt, epi mwen te vin kalm. Tou dousman, mwen vire sou bò goch mwen pou m gade Mayko. Li te vire gade m tou. Pati nan kè mw ki fèb e ki ava a te fè silans. Pati nan mwen

ki pat gen pri a te vin pi fò. Mwen te konnen Mayko te rive nan pwen sa a tou.

Papa rich la te di tou dousman “Bon, pifò moun gen yon pri. Yo gen yon pri akoz emosyon moun gen lakay yo yo rele laperèz ak avaris la. Premyèman, laperèz pou n pa razè motive nou pou n travay di, epi kou nou fin touche, avidite oswa anvi fè nou imajine tout bèl bagay lajan ka achte. Epi abitid la tou trase “

Mwen te mande: “Ki abitid?”

“Abitid tankou leve, al travay, peye bil, leve, al travay, peye bil. Toujou gen de emosyon k ap kontwole lavi moun yo: laperèz ak avaris. Ba yo plis lajan epi y ap kontinye ogmante depans yo. Se sa mwen rele kous rat la oswa kouri dèyè van.”

Mayko te mande: “Èske gen yon lòt fason?”

“Wi,” papa rich te di tou dousman. “Men, se sèlman kèk moun ki jwenn li.”

“E ki chemen sa a?” Mayko mande.

“Se sa mwen swete nou aprann pandan n ap travay ak etidye

avè m gason m yo. Se poutèt sa mwen retire tout kalite pèman yo. “

Mayko te di: “Pa gen okenn endis?” “Nou sanse bouke travay di, sitou si se gratis.”

Papa rich di “Oke, premye etap la se di verite a”.

Mwen te di “se pa manti nou t ap bay”.

Papa rich reponn “Mwen pa t di w ap bay manti, mwen te di “pou n di laverite”.

Mwen te mande: “Laverite sou ki sa?”

Papa rich te di “sou jan w santi w”. “Ou pa oblije di okenn lòt moun sa. Jis avwe sa bay tèt.”

Mwen te mande: “Ou vle di moun ki nan pak sa a, moun k ap travay pou ou yo, Madam Maten, yo pa fè sa?”

Papa rich te di: “M pa kwè. Okontrè, yo santi laperèz sa bay lè yon moun pa gen lajan. Yo pa abòde sa yon fason ki lojik. Yo reyaji sou emosyon olye yo aji ak tèt. Epi, yo vin gen yon ti kòb nan men yo e la ankò, emosyon tankou lajwa, dezi ak anvi pran kontwòl yo. E la ankò yo reyaji ak emosyon yo olye yo reflechi.”

Mayko reponn: “donk, yo kite emosyon yo kontwole lespri yo.”

Papa rich di: “Egzak.” “Olye yo admèt laverite sou fason yo santi yo, yo reyaji sou emosyon epi yo manke reflechi. Yo al travay paske yo pè, yo espere lajan ap diminye santiman laperèz la, men li pa diminye l. Li kontinye boulvèse yo epi yo retounen travay, yo espere lajan ap diminye laperèz yo, epi li toujou pa fè sa. Laperèz kenbe yo nan pyèj travay, fè lajan, travay, fè lajan, yo espere laperèz la prale. Men, chak jou yo leve ak menm laperèz la. Paske gen plizyè milyon moun laperèz fè rete je klè chak swa, sa ki lakòz yo boulvèse epi yo enkyè lèswa. Konsa, yo leve, yo al travay, yo espere sa yo touche a ap elimine laperèz k ap wonyen nanm yo a. Lajan ap dirije lavi yo, epi yo refize di laverite sou sa. Lajan gen kontwòl sou emosyon yo ak nanm yo.”

Papa rich te chita tou dousman, ap tann pawòl li yo fin travèse yo. Mwen ak Mayko te tande sa l te di men nou pa t byen konprann sa l t ap di yo. Byen souvan, mwen te konn jis mande poukisa granmoun yo prese al nan travay. Sa pa t sanble twò enteresan, epi yo pa t janm sanble twò kontan, men gen yon bagay ki te fè yo kontinye ale.

Lè papa rich te wè nou fin pran sans pifò nan sa l t ap di yo, li di: “Timesye, mwen vle nou evite pyèj sa a. Se egzakteman sa mwen te vle anseye nou. Se pa sèlman pou nou rich, paske lè w rich sa pa rezoud pwoblèm nan.”

“Sa pa rezoud li?” Mwen te mande tou etone.

“Non, sa pa rezoud li. Kite m eksplike lòt emosyon an: anvi. Gen kèk moun ki rele l avidite, men mwen prefere rele l anvi. Li toutafè nòmal pou w anvi yon bagay ki pi bon, ki pi bèl, ki pi amizan, oswa ki pi enteresan. Konsa tou, moun yo travay pou lajan akòz anvi. Yo anvi gen lajan paske yo panse l ap fè yo gen kè kontan. Men, kè kontan lajan bay la souvan pa dire, e byen vit yo vin bezwen plis lajan pou plis kè kontan, pou plis plezi, pou plis konfò, e pou plis sekirite. Konsa, yo kontinye travay, yo kontinye panse lajan pral kalme nanm yo laperèz ak anvi ap boulvèse. Men, lajan pa ka fè sa.”

Mayko te mande: “Menm moun rich yo fè sa tou?”

Papa rich di:”Ni moun rich yo tou.” “An reyalite, rezon ki fè majorite moun vin rich se pa akoz anvi, men se akoz laperèz. Yo kwè si yo rich yo pap pè pou yo pa vin pòv ankò, kidonk yo sanble anpil kòb, men laperèz yo genyen an jis vin pi plis. Kounye a, yo vin pè pèdi lajan an. Mwen gen zanmi ki kontinye travay menmsi yo gen anpil lajan. Mwen konnen moun ki gen plizyè milyon dola ki pi pè kounye a pase lè yo te pòv. Yo pè pou yo pa pèdi tout bagay. Laperèz ki te pouse yo vin rich la vin pi mal. Pati ki fèb e ki ava nan nanm yo a vin ap rele pi fò. Yo pa vle pèdi gwo kay, machin ak bèl vi lajan ba yo a. Yo enkyè pou sa zanmi yo ap di si yo ta pèdi tout lajan yo. Anpil moun gen gwo enkyetid e yo devaste nan domèn emosyonèl byenke yo sanble rich e yo vin gen plis lajan.”

Mwen te di: “Ebyen, yon moun pòv gen plis kè kontan?”

Papa rich reponn: “Non, mwen pa panse sa.” “Chèche evite lajan bay menm tètchaje ak yon moun ki atache ak lajan.”

Sanzatann, gen yon pòv nan vil la ki t ap pase nan zòn tab nou an, li kanpe bò yon gwo bwat fatra e l ap fouye ladan l. Nou toule twa t ap gade l ak anpil enterè, alòske anvan sa nou te ka jis inyore l.

Papa rich te rale yon dola nan bous li epi li fè yon jès bay granmoun nan. Lè pòv la wè lajan an, li kouri vini, li pran biyè a, li remèsye papa rich anpil, epi li prese ale, li te kontan anpil pou lajan sa l jwenn nan.

papa rich di: “Li pa twò diferan ak pifò anplwaye m yo.” “Mwen te rankontre anpil moun ki di, ‘O, mwen pa enterese nan lajan.’ Men, yo pral aksepte travay nan yon djòb uit èdtan pa jou. Sa se refize aksepte laverite. Si yo pa enterese nan lajan, ebyen poukisa y ap travay? Panse konsa sanble pi mal pase yon moun kap ranmase lajan.”

Pandan m te chita ap koute papa rich mwen an, mwen te vin ap sonje konbyen fwa papa m konn di: “Lajan pa enterese m.”

Li te di pawòl sa yo souvan. Li te toujou konn ap di “M ap travay paske m renmen travay mwen an.”

Mwen te mande: “Ebyen, ki sa nou dwe fè?” “Pa travay pou lajan jiskaske tout tras laperèz ak anvi disparèt?”

 Papa rich di: “Non, sa t ap rele pèdi tan.” “Se emosyon ki fè nou moun. Mo ’emosyon’ an vle di ‘enèji an mouvman.’ Se pou n onèt anrapò ak santiman nou epi sèvi ak lespri nou ak emosyon nou an favè nou, pa sèvi ak yo kont pwòp tèt nou.”

Mayko di “Waw!”.

“Pa enkyete w pou sa m fèk sot di a. N ap konprann sa pi byen nan ane k ap vini yo. Se pou w yon obsèvatè, pa yon reyaksyonè, devan emosyon w yo. Pifò moun pa konnen si se emosyon yo k ap fè yo reflechi. Emosyon w se emosyon w, men w dwe aprann fè pwòp refleksyon w.”

“Ou ka ban m yon egzanp?” Mwen te mande

 Papa rich reponn: “San mank” “Lè yon moun di: ‘Mwen bezwen jwenn yon travay,’ sa plis sanble se yon santiman ki fè l panse konsa. Laperèz pou yo pa razè fè moun panse konsa.”

Mwen te di: “Men, moun bezwen lajan si yo gen bil pou peye.” 

Papa rich la te souri epi l di:”Se sèten yo bezwen.” “Tout sa m vle di sèke twò souvan se laperèz ki fè yo panse konsa.”

Mayko di: “Mwen pa konprann.”

Papa rich di: “Pa egzanp, si yon moun vin pè pou l pa gen ase lajan, olye pou l kouri chèche jwenn yon travay tousuit, li ta dwe poze tèt li kesyon sa a pito: ‘Èske alalong se jwenn yon djòb k ap pi bon solisyon pou m fè fas ak laperèz sa a?’ Daprè mwen, repons lan se non. An reyalite, yon djòb se yon solisyon kout pou yon pwoblèm ki long.”

M te entèwonp li paske m te kòm konfonn, mwen di: “Men, papa m toujou ap di, ‘Travay lekòl epi fè bèl mwayèn, pou w ka jwenn yon bon travay ki stab.’”

Papa rich te souri epi l di: “Wi, m konprann. Pifò moun se sa yo ankouraje moun fè, e se yon bon chemen pou pifò moun. Men, se sitou laperèz ki pouse moun yo bay konsèy sa.”

“Ou vle di papa m di sa paske l pè?”

Papa rich di: “Wi. Li pè pou w pa fè ase lajan e pou w pa reyisi nan sosyete a. Pa pran sa m di a mal. Li renmen w e li vle sa k pi bon an pou ou. Mwen tou m kwè ledikasyon ak yon travay enpòtan, men sa pap retire laperèz la. Ou wè sa, menm laperèz ki fè l leve lematen pou l al fè yon ti kòb la, se menm laperèz sa a ki fè l chofe pou l voye w lekòl la.

“Ebyen kisa w konseye?” Mwen te mande.

“Mwen vle anseye w pou w kontwole pouvwa lajan genyen, olye w pè l. Yo pa anseye sa nan lekòl e, si ou pa aprann li, w ap vin esklav lajan.”

Finalman, sa te vin fè sans. Li te vle n ouvri je nou pou n wè sa moun nan monn nan ki tankou madam Maten yo pa t ka wè. Li te sèvi ak egzanp ki te sanble mechan nan moman an, men mwen pa janm bliye yo. Je m te ouvè jou sa, e m te kòmanse wè ki pyèj ki tap tann pifò moun.

Papa rich te di: “Ou wè, nou tout se anplwaye finalman. Nou jis travay nan diferan nivo. Mwen jis vle nou gen yon chans pou n evite pyèj laperèz ak anvi lakoz. Sèvi ak yo an favè nou, pa sèvi ak yo kont nou. Se sa mwen vle aprann nou. Mwen pa vle jis aprann nou fason pou n fè yon pil lajan. Sa pap retire laperèz oswa anvi yo. Si toudabò nou pa jere pwoblèm laperèz ak anvi a, epi n vin rich, n ap sèlman yon esklav ki touche plis.”

“Ebyen, ki jan pou n evite pèlen an?” Mwen te mande

“Kòz prensipal povrete oswa difikilte finansye se laperèz ak inyorans, se pa ekonomi an oswa gouvènman an oswa moun rich yo. Se laperèz ak inyorans nou bay pwòp tèt nou ki kenbe nou nan pyèj. Kidonk, nou menm, ti mesye, ale lekòl epi pran diplòm inivèsite yo, e mwen menm m ap anseye nou ki jan pou n evite pran nan pèlen an.”

Sekrè a t ap vin pi klè tikras pa tikras. Papa m ki fè gwo etid la te resevwa yon gwo edikasyon e l te gen yon bèl karyè, men lekòl pa t janm di l ki jan pou l jere lajan oswa laperèz li genyen. Sa te vin klè mwen ka aprann plizyè bagay ki diferan e ki enpòtan nan men de papa m yo.

“Donk, ou t ap pale sou laperèz pou yon moun pa gen lajan. Ki efè dezi pou n gen lajan ka gen sou panse nou?” Se sa Mayko te di.

¨Ki jan w te santi w lè m te tante w ak yon ogmantasyon salè? Èske w te remake anvi w yo vin pi fò?¨

Nou te souke tèt nou pou n di wi.

“Lefètke w pa t koute emosyon w, ou te ka pran tan pou w reyaji e pou w reflechi. Sa enpòtan. Nap toujou gen santiman laperèz ak anvi. Apati de jodi a, li enpòtan pou w sèvi ak emosyon sa yo nan avantaj ou, e alalong pou w pa kite emosyon w kontwole panse w. Pifò moun itilize laperèz ak anvi yo kont pwòp tèt yo. Sa se kòmansman inyorans lan. Pifò moun ap viv nan kouri dèyè chèk, salè, ogmantasyon ak stabilite nan travay akoz santiman anvi ak laperèz, san yo pa mande tèt yo kote panse emosyonèl sa yo ap mennen yo. Se menm jan ak yon foto ki montre yon bourik k ap trennen yon charyo ak mèt li ki pandye yon kawòt devan nen li pou l pran l. Mèt bourik la gendwa prale kote l vle, men bourik la jis ap kouri dèyè yon ilizyon. Demen l ap sèlman mete yon lòt kawòt devan bourik la.

Mwen te mande l: “Ou vle di nan moman m panse achte yon nouvo gan bizbòl, sirèt ak jwèt, sa se tankou yon kawòt devan yon bourik?”

Papa rich te di ak yon souri: “Wi, e tank w ap vin pi gran, jwèt ou yo ap vin pi chè, yon machin nèf, yon bato, ak yon gwo kay pou enpresyone zanmi w yo”. “Laperèz pouse w deyò pòt la, e anvi yo rele w. Men pyèj la.”

Mayko te mande: “Ebyen, ki sa repons lan ye” 

“Se inyorans ki ogmante laperèz ak dezi. Se sa k fè moun ki rich ak anpil lajan souvan vin pi pè tank y ap vin pi rich. Lajan se kawòt la, ilizyon oswa rèv la. Si bourik la te kapab wè tout foto a, li ta ka repanse chwa li te fè pou l kouri dèyè kawòt la.”

Papa rich te kontinye pou l eksplike lavi moun se yon lit ant inyorans ak limyè.

Li te eksplike yon fwa yon moun sispann chèche enfòmasyon ak konesans, inyorans kòmanse met pye. Lit sa a se yon desizyon detanzantan, pou yon moun aprann ouvri oubyen fèmen lespri l.

“Gade, lekòl enpòtan anpil. W al lekòl pou aprann yon metye oswa yon pwofesyon pou w vin yon manm aktif nan sosyete a. Chak sosyete bezwen pwofesè, doktè, mekanisyen, atis, kuizinyè, biznismann, ofisye polis, ponpye, ak sòlda. Lekòl fòme yo pou sosyete a ka pwospere epi fleri,” se sa papa rich te di. “Malerezman, pou anpil moun, lekòl se finisman an, se pa kòmansman an.”

Nou te fè yon bon tan silans. Papa rich t ap souri. Mwen pa t ‘konprann tout sa li t ap di jou sa a. Men, menm jan ak pifò gran anseyan, pawòl li yo te kontinye anseye m pandan plizyè ane.

Papa rich te di:”Jodi a m te yon ti jan mechan” “Men, m vle nou toujou sonje pawòl sa yo. Mwen vle nou toujou panse ak Madam Maten. E mwen vle nou toujou sonje bourik sa a. Pa janm bliye laperèz ak anvi ka mennen w nan pi gwo pyèj nan lavi a si w pa konnen yo ka kontwole panse w. Viv nan laperèz, san w pa janm reyalize rèv ou, se yon bagay ki kriyèl. Travay di pou lajan, pandan w panse li ka achte bagay k ap fè kè w kontan se yon bagay ki kriyèl tou. Lè w reveye nan mitan lannwit tèlman w enkyè pou peye bòdwo se yon fason terib pou moun viv. Lè se ti kantite lajan w touche pa mwa ki detèmine fason w ap viv se pa yon vi sa ye. Lè w panse yon djòb ka fè w jwenn sekirite se tèt ou w ap bay manti. Sa grav anpil, e se pyèj sa mwen vle nou evite. Mwen deja wè fason lajan kontwole lavi anpil moun. Pa kite sa rive w. Tanpri, pa kite lajan dirije lavi w.”

Yon bizbòl pase anba tab nou an. Papa rich ranmase l, li voye l tounen.

“Bon, ki sa avaris ak laperèz gen pou wè ak inyorans?” Mwen te mande

“Paske se inyorans sou lajan ki lakòz tout avaris ak laperèz sa yo,” se sa papa rich te di. “Kite m ba w kèk egzanp. Yon doktè ki vle plis lajan pou amelyore lavi fanmi li, ogmante pri travay li.. Lè yo ogmante frè yo, li fè swen sante vin pi chè pou tout moun.

Li fè moun ki pòv yo plis mal, kidonk sante yo vin pi mal pase moun ki gen lajan yo. Piske doktè yo ogmante pri yo, avoka yo ogmante pri yo. Piske pri avoka yo ogmante, pwofesè lekòl vle ogmantasyon, sa ki fè taks nou ogmante, elatriye. Nan yon ti tan, pral tèlman gen yon distans terib ant moun ki rich ak moun ki pòv, katastwòf pral eklate e yon lòt gwo sivilizasyon pral disparèt. Listwa pwouve gwo sivilizasyon yo kraze lè gen twò gwo distans ant moun ki genyen ak moun ki pa genyen. Malerezman, Etazini sou menm wout sa a paske nou pa aprann de listwa. Nou sèlman sonje dat istorik ak non yo, men nou pa sonje leson yo.”

“Èske l pa nòmal pou pri yo monte?” Mwen te mande

“Nan yon sosyete edike ak yon gouvènman k ap byen mache, nòmalman pri yo ta dwe desann. Se vre, byen souvan se nan teyori sèlman sa posib. Pri yo monte akoz avaris ak laperèz inyorans lakoz. Si lekòl yo te anseye moun sou lajan, t ap gen plis lajan e pri yo t ap bese. Men, lekòl yo konsantre sèlman sou anseye moun travay pou lajan olye de kòman pou yo eksplwate pouvwa lajan.”

“Men,èske nou pa gen lekòl biznis? Epi, tekwè w te ankouraje m fè yon Mastè nan Administrasyon Biznis (MBA)?”

Papa rich di: “Wi. “Men, twò souvan lekòl biznis yo fòme anplwaye pou vin ekspè nan kontab. Pa mande Bondye pou yon kontab vin direktè yon biznis. Tout sa yo fè se gade chif yo, revoke moun epi kraze biznis lan. Mwen konn sa paske m gen kontab k ap travay pou mwen. Tout sa k nan tèt yo evite plis depans epi ogmante pri yo, sa ki bay plis pwoblèm. Kontablite enpòtan. Mwen swete plis moun te konn sa, men sa se tòkèt la sèlman,” papa rich te ajoute tou fache.

Mayko te mande “Ebyen, èske gen yon solisyon?”

Papa rich di: “Wi. “Aprann sèvi ak emosyon w pou w reflechi, pa reflechi sou emosyon. Lè nou te metrize emosyon nou lè n te dakò travay gratis la, mwen te konnen gen espwa. Yon lòt fwa ankò, lè n te reziste devan emosyon n lè m te tante nou ak plis lajan an, yon lòt fwa ankò nou t ap aprann reflechi olye nou kite emosyon plen tèt nou. Sa se premye etap la.”

“Poukisa etap sa a enpòtan konsa?” Mwen te mande

“Bon, se ou menm ki pou chèche konnen. Ti mesye si nou vle aprann, mwen pral mennen nou nan rak bwa a, yon kote prèske tout lòt moun evite. Si n ale avè m, n ap kite ide travay pou lajan an, epi aprann fè lajan travay pou nou pito.

“E kisa n ap jwenn si n al avè w. E si nou dakò aprann nan men w, kisa n ap jwenn?” Mwen te mande

“Menm bagay Lapen an te jwenn nan,” papa rich te di, li t ap fè referans ak istwa klasik pou timoun yo.

“Èske gen yon rak bwa?” Mwen te mande

Papa rich di: “Wi. “Rak bwa a se laperèz ak avaris nou gen lakay nou. Afwonte laperèz, feblès ak nesesite lè n chwazi gen pwòp panse nou se sa ki solisyon an.”

“Chwazi pwòp panse nou?” Mayko mande tou sezi.

“Wi. Chwazi sa nou panse olye nou reyaji devan emosyon nou. Olye pou w jis leve epi w al travay paske w pè anpil pou w pa gen ase lajan pou w peye bil ou, mande tèt ou, ‘Èske travay pi di se pi bon solisyon pou pwoblèm sa a?’ Pifò moun pè panse ak bagay sa yo e yo jis kouri kite lakay yo pou y al nan yon travay yo rayi. Se bebe goudwon^* an k ap aji kounya(* Egzanp sa soti nan yon pèsonaj desen anime. Li vle di yon pwoblèm ki vin pi mal chak fwa w eseye rezoud li). Se sa m rele chwazi gen pwòp panse pa w.”

Mayko di: “E ki jan nou ka fè sa?”

“Se sa m pral montre nou. Mwen pral anseye n pou n ka chwazi fason n panse olye n gen yon reyaksyon otomatik, tankou annik bwè kafe nan maten epi kouri soti.

“Sonje sa mwen te di anvan an: Yon travay se sèlman yon solisyon kout pou yon pwoblèm ki long. Pifò moun gen yon sèl pwoblèm nan tèt yo, e se yon pwoblèm akoutèm. Se bil yo nan fen mwa a, Bebe goudwon a (Yon pwoblèm tank w ap chèche rezoud li se tank l ap vin pi mal). Lajan kontwole lavi yo, oubyen m ta dwe di laperèz ak inyorans sou lajan kontwole yo. Donk, yo fè menm jan paran yo te fè. Yo leve chak jou epi y al travay pou lajan, san pran tan pou poze kesyon ‘Èske gen yon lòt fason?’ Se emosyon yo k ap kontwole panse yo kounya olye de tèt yo.”

Mayko te mande: “Èske w ka di nou diferans ki genyen ant panse sou emosyon ak panse ak tèt?”

“O, wi. Mwen tande sa toutan, ” papa rich te di. “Mwen konn tande pawòl tankou, ‘O wi, tout moun dwe travay.’ Obyen: ‘moun rich yo se magouyè.’
Oubyen ‘Mwen pral chèche yon lòt travay. Mwen merite ogmantasyon sa a. Ou pa ka ap bouskile m.’ Oswa ‘Mwen renmen travay sa a paske li stab.’ Pa gen moun ki mande, ‘Èske gen yon bagay mwen manke isit la?’ Sa ki t ap kraze panse emosyonèl la epi ba w tan pou w reflechi pi klè.”

Pandan nou t ap tounen nan magazen an, papa rich te eksplike moun rich yo vrèman “fè lajan”. Yo pa t travay pou li. Li te kontinye eksplike lè Mayko avè m t ap koule plon pou n fè ti pyès senk santim yo, lè n te panse nou t ap fè lajan an, fason n panse te sanble anpil ak fason rich yo panse. Pwoblèm nan sèke kreye lajan legal pou gouvènman ak bank, men sa ilegal pou nou fè sa. Li te di nou gen mwayen legal pou n kreye lajan san anyen.

Papa rich te kontinye pou l eksplike moun rich yo konnen lajan se yon ilizyon, egzakteman menm jan kawòt la te ye pou bourik la. Se sèl laperèz ak avaris ki fè plizyè milyon moun ansanm toujou kwè nan ilizyon lajan an kòm yon bagay ki reyèl. Li pa reyèl vre. An reyalite, lajan se yon envansyon. Se sèlman akòz ilizyon konfyans ak inyorans mas pèp la ki fè kay an katon sa a ret kanpe.

Li te pale sou estanda lò Etazini genyen an, e ke an reyalite chak biyè dola se te yon sètifika ann ajan. Sa ki t ap enkyete l se te rimè kòmkwa yon jou nou t ap kite lò a kòm estanda e dola nou yo pa t ap chita sou okenn matyè reyèl kòm baz.

“Si sa rive, ti mesye, tout lanfè t ap dechennen. Lavi pòv yo, klas mwayèn nan ak inyoran yo ap vin pi mal nèt tou senpleman paske y ap kontinye kwè lajan reyèl e konpayi y ap travay pou yo, oswa gouvènman an, ap pran ka yo.”

Nou vrèman pa t konprann sa l t ap di nan jou sa a, men tank ane ap pase, nou te vin pi byen konprann sans yo.

Wè sa lòt moun pa wè

Pandan l t ap monte nan pikòp li an deyò magazen l lan, papa rich te di: “Kontinye travay ti mesye, men pi vit nou bliye n bezwen yon chèk se plis lavi nou ap pi fasil lè n kòmanse gran. Kontinye itilize sèvo n, travay gratis, epi pi devan lespri w ap montre w fason pou w fè pi plis lajan pase sa m t ap janm ka peye nou. Nou pral wè bagay lòt moun pa janm wè. Pifò moun pa janm wè opòtinite sa yo paske y ap chèche lajan ak sekirite, kidonk se sa sèlman yo jwenn. Jou nou resi wè yon opòtinite, n ap kontinye wè pandan tout rès vi nou. Kou nou fin fè sa, m ap anseye nou yon lòt bagay. Aprann sa, epi n ap evite youn nan pi gwo pyèj ki gen nan vi a.

Mayko avè m te pran bagay nou yo nan magazen an epi nou te di Madam Maten orevwa. Nou te tounen nan pak la, sou menm ban piknik la, epi nou te pase plizyè èdtan ankò ap reflechi e diskite sou sa.

Nou te pase pwochen semèn nan lekòl la ap reflechi, epi nou t ap pale tou. Pandan de semèn ankò, nou te kontinye reflechi, pale, ak travay gratis.

Nan fen dezyèm Samdi a, mwen te di Madam Maten orevwa ankò epi m te kanpe etajè liv komik lan avèk nostalji. Sa k pi rèd la, mwen pa t menm gen 30 santim chak samdi yo e m pa t gen lajan pou m achte liv komik yo. Bridsoukou, pandan Madam Maten t ap di Mayko avè m orevwa, mwen te wè l fè yon bagay mwen pa t janm wè l fè anvan.

Madam Maten t ap koupe paj kouvèti liv komik la an de. Li te kenbe mwatye anlè kouvèti liv komik la epi li jete rès liv la nan yon gwo bwat katon. Lè m te mande l kisa li te fè ak liv komik yo, li te di, “Mwen jete yo. Mwen bay distribitè a pati mwen chire nan kouvèti liv komik la kòm kredi pou lè li pote nouvo liv komik yo. L ap vini nan inèdtan.”

Mayko avè m, te tann pandan inèdtan. Apre sa distribitè a te rive, e 

Mwen te mande l si nou te ka gen liv komik yo. M te kontan lè li te di “Ou ka genyen yo si w ap travay pou magazen sa a epi w pa revann yo.”

Ou sonje ansyen patenarya biznis nou an? Bon, Mayko avè m te sonje sa. Nou te sèvi ak yon chanm derezèv ki pa anba kay Mayko a, nou te kòmanse anpile plizyè santèn liv komik nan chanm sa a. San pèdi tan, bibliyotèk komik nou an te louvri pou piblik la. Nou te anboche ti sè Mayko a, ki te renmen etidye, pou vin bibliyotekè an chèf. Li te fè chak timoun peye 10 santim admisyon nan bibliyotèk la, ki te ouvri soti 2:30 pm rive 4:30 pm chak jou apre lekòl. Kliyan yo, timoun yo nan katye a, te kapab li valè liv komik yo vle nan dezèdtan. Se te yon piyay piske yon grenn liv komik te koute 10 santim, e yo te kapab li senk oswa sis nan dezèdtan.

Sè Mayko a te verifye timoun yo pandan y ap pati pou l asire l yo pa t prete okenn liv komik. Li te kenbe liv yo tou, li te konte konbyen timoun ki te vini chak jou, ki moun yo te ye, ak nenpòt kòmantè yo ta ka fè. Mayko avè m te fè an mwayèn 9,50 $ pa semèn sou yon peryòd twa mwa. Nou te peye sè l la yon dola pa semèn e nou te pèmèt li li liv komik yo gratis, li pa t fè sa souvan paske li te toujou ap etidye.

Mayko ak mwen te kenbe akò nou an lè nou travay nan magazen an chak samdi ak lè nou rasanble tout liv komik nan diferan magazen yo. Nou te kenbe angajman nou te gen ak distribitè a lè nou pa vann okenn liv komik. Nou te boule yo lè yo vin twò chire. Nou te eseye ouvri yon lòt branch, men nou pa t janm ka jwenn yon moun nou ka fè konfyans e ki devwe tankou sè Mayko a. Ak ti laj nou te genyen an, nou te kapab wè ki jan sa te difisil pou n jwenn bon anplwaye.

Twa mwa apre bibliyotèk la te louvri pou premye fwa, yon batay te pete nan sal la. Gen kèk nèg ki te soti nan yon lòt katye ki t ap goumen antre yo, e papa Mayko te mande pou n fèmen biznis lan. Se konsa, biznis liv komik nou an te fèmen, e nou te sispann travay lesamdi nan magazen an. Men, papa rich te kontan paske te gen nouvo bagay li te vle anseye nou. Li te kontan paske nou te te tèlman byen aprann premye leson nou an: Nou te aprann fè lajan travay pou nou. Lefètke yo pa t peye n pou travay nou nan magazen an, nou te oblije sèvi ak imajinasyon n pou n idantifye yon opòtinite pou n fè lajan. Lè nou kòmanse pwòp biznis nou an, bibliyotèk liv komik la, nou t ap jere pwòp envestisman nou, nou pa t depann de yon patwon. Sa k te pi enteresan an, sèke biznis nou an te fè nou fè lajan, menm lè nou pa t la fizikman. Lajan nou te travay pou nou.

Olye l te peye nou, papa rich te ban nou yon bagay ki vrèman plis pase sa.

Premye Pati